50 χρόνια από το σχέδιο Άτσεσον
Λάρισα 7/7/2017
γράφει: ο Πέτρος Ιωάννου*
Παράξενο κι όμως οι ΗΠΑ πρότειναν ένωση Ελλάδας – Κύπρου το 1964! δια του σχεδίου Άτσεσον.

Αυτό διατυπώθηκε το 1964 από τον Αμερικανό πρώην ΥΠΕΞ Ντην Άτσεσον, στον τότε πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου και είχε την σθεναρή υποστήριξη του Αμερικανού προέδρου Λίντον Τζόνσον.
Το βασικό σχέδιο είναι η πλήρης ένωση της Ελλάδας με την Κύπρο με μόνη παραχώρηση στην Τουρκία μιας βάσης, στη Καρπασία.
Η περιοχή θα εξακολουθούσε νάναι έδαφος της κοινής πλέον Ελληνοκυπριακής Δημοκρατίας, αλλά θα ενοικιαζόταν για 50 χρόνια στους Τούρκους, ώστε να εξασφαλιστεί ότι η Κύπρος δεν θα χρησιμοποιηθεί ως βάση για επίθεση εναντίον τους. Αυτές τις μέρες συμπληρώνονται 50 χρόνια από το σχέδιο Άτσεσον και φυσικά, θα έληγε η περίοδος ενοικίασης της βάσης της Καρπασίας, η οποία θα ξαναγινόταν ελληνικό έδαφος!
Το σχέδιο περιελάμβανε ακόμα απόδοση στους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, των περιουσιών τους που είναι δεσμευμένες μετά τα γεγονότα του 1955, επαναπατρισμό όσων θέλουν να επιστρέψουν, αποζημιώσεις σε όσους δεν θελήσουν και επαναφορά του ειδικού καθεστώτος των νήσων Ίμβρου και Τενέδου.
Για να διασφαλισθούν τα δικαιώματα της τουρκοκυπριακής μειονότητας η Κύπρος χωρίζεται σε 7 επαρχίες και δύο από αυτές, εκ περιτροπής, θα διοικούν Τουρκοκύπριοι, διορισμένοι από την Ελληνική Κυβέρνηση.
Από τα αρχεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ προκύπτει, πως η Τουρκική αντιπροσωπεία (Ν.Ερίμ,Τ. Σουνάλπ) ζητά εδαφικά ανταλλάγματα (Καστελόριζο) και τουρκική κυριότητα σε μια περιοχή περί το 28% της Κύπρου.

Η Τουρκία απέρριψε το δεύτερο σχέδιο Άτσεσον και αποδέχθηκε το πρώτο, ενώ η ελληνική κυβέρνηση απέρριψε το πρώτο και αντιμετώπιζε πολύ ευνοϊκά την αποδοχή του δεύτερου (δηλαδή Καστελόριζο δικό μας και Ένωση…) “Μας προσφέρουν μια πολυκατοικία έναντι αντιπαροχής ενός διαμερίσματος” συνήθιζε να λέει για το σχέδιο αυτό ο Γ. Παπανδρέου.
Η πρόταση υποβλήθηκε στην Ελλάδα από τον Αμερικανό Πρόεδρο καθώς οι ΗΠΑ πιστεύουν ότι η συμμετοχή της Κύπρου στο ΝΑΤΟ μέσω της ένωσής της με την Ελλάδα θάναι παράγοντας σταθερότητας στην Ανατ. Μεσόγειο.
Πρώτον αν την είχαμε δεχθεί δεν θα είχε γίνει το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, δεν θα είχε γίνει η τουρκική εισβολή και η ιστορία του Ελληνισμού θα ήταν γραμμένη διαφορετικά.
Δεύτερον, για να διαπιστώσουμε ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική είναι μια αλυσίδα χαμένων ευκαιριών. Κάθε φορά, για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης και ικανοποίησης ενός ανόητου εθνικιστικού λαϊκισμού, ζητάμε πάντα περισσότερα από αυτά που μπορούμε να αποκτήσουμε.
Η πρόταση Άτσεσον απορρίφθηκε και από τον Μακάριο και από τον Παπανδρέου ως πρόταση μειοδοσίας γιατί στόχος ήταν η πλήρης ένωση και η παραχώρηση της βάσης της Καρπασίας τον αμαύρωνε!
Τρίτον, για να δούμε πώς ένα μικρό κράτος μπορεί να πετύχει μεγάλους στόχους αν έχει υπεύθυνη ηγεσία με αίσθηση του timing. Τότε η Σοβιετική Ένωση προσέγγιζε την Κύπρο. Ο Μακάριος (του οποίου τον τυχοδιωκτικό ρόλο κάποια στιγμή η ιστορία θα επαναξιολογήσει…) ενέδιδε στο φλερτ, δίχως ν΄αποστασιοποιηθεί ποτέ απ΄τους Άγγλους.
———————
Το χρονικό, 1η φάση του σχεδίου
Στη Γενεύη στις 6 Ιουλίου 1964 ξεκίνησαν συνομιλίες για το Κυπριακό με τον Ντιν Άτσεσον και τον Φινλανδό διαμεσολαβητή του ΟΗΕ Έρικ Τουομιόγια. Ελλάδα και Τουρκία ήταν παρούσες με έμπειρους διαπραγματευτές ενώ η Βρετανία είχε ρόλο παρατηρητή. Ο Μακάριος είχε μπλοκάρει τις συνομιλίες για λόγους αρχής- δεν ήθελε ξένοι να έχουν δικαίωμα να λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με το μέλλον ενός ανεξάρτητου κράτους και μέλους του ΟΗΕ[3]
Η προσπάθεια του Ατσεσον ήταν να επιτύχει την κατάργηση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την ένταξη της Κύπρου στο ΝΑΤΟ δια της ενώσεως με την Ελλάδα και ταυτόχρονα παραχώρηση μεγάλου μέρους της Κύπρου (25%-27%) στην Τουρκία. Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών, η Τουρκία επέμενε σε διχοτόμηση του νησιού και διπλή ένωση. Ηθελε μια μόνιμη στρατιωτική βάση στην Καρπασία και να μπορεί η τουρκοκυπριακή κοινότητα να λειτουργεί απρόσκοπτα, αλλιώς θα υπήρχε στρατιωτική παρέμβαση. [3] Οι Τουρκοκύπριοι που δεν θα μετέβαιναν στην τουρκική ζώνη θα αποκτούσαν εκτεταμένη αυτοδιοίκηση σε καντόνια εντός της ελληνικής ζώνης. Ο Άτσεσον έκανε περίληψη των προτάσεων, και τις παρέδωσε στην Αθήνα και Άγκυρα. [3] Ένα από αυτά τα καντόνια θα ξεκινούσε από τη βόρεια Λευκωσία και θα κατέληγε στην Κερύνεια. Οι τουρκοκύπριοι θα είχαν το δικό τους φορολογικό σύστημα, υπηρεσίες, τζαμιά, εκπαίδευση και αστυνομία. [4][5]. Ήταν μια λύση που προσέγγιζε περισσότερο στην έννοια της διπλής ένωσης, δηλαδή της διανομής του νησιού μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.[1] Επιπλέον, για την παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα, η πρόταση περιλάμβανε παραχώρηση τού Καστελλόριζου στην Τουρκία.[6] Η ελληνική πλευρά απέρριψε την πρόταση και εισηγήθηκε εγκατάσταση τουρκικών στρατευμάτων υπό το ΝΑΤΟ μέσα στις βρετανικές βάσεις [7]. Στις 20 Ιουλίου, ο Άτσεσον είχε συνομιλία με τους Τούρκους αντιπρόσωπους. Ζήτησαν 21% του εδάφους. Στις 22 Ιουλίου, ο Φινλανδός διαμεσολαβητής ενημέρωσε τον Άτσεσον πως οι Ελληνοκύπριοι δεν θα δέχονταν τις τουρκικές βάσεις σε έδαφος το οποίο να ανήκει κυριαρχικά στην Τουρκία, κάτι το οποίο απέρριψαν οι Τούρκοι, και τις επόμενες ημέρες αύξησαν τις απαιτήσεις τους. [8] Στις 27 Ιουλίου ο Μακάριος μετέβη στην Αθήνα και συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση πως η λύση του Άτσεσον οδηγεί στη διχοτόμηση, έπρεπε να απορριφθεί. [8]
Στις 27 Ιουλίου προτάθηκε στους Τούρκους μισθωμένη αντί κυρίαρχη βάση. Στις 30 Ιουλίου η τούρκικη αντιπροσωπία απέρριψε την πρόταση για μισθωμένη βάση και την ίδια στιγμή, στην Αθήνα, ο Μακάριος έλεγε στον Τύπο πως απέρριψε το σχέδιο Άτσεσον, κάτι το οποίο ο ενόχλησε τον Αμερικανό πρόεδρο Τζόνσον, στον οποίο ο Γ. Παπανδρέου απολογήθηκε.
Δεύτερος γύρος προτάσεων. Το “Σχέδιο Άτσεσον” καταλήγει από διχοτομικό σ’ ενωτικό.
Δεύτερος γύρος προτάσεων Άτσεσον προέκυψε μετά τις μάχες στην Τυλληρία. Η βασική τους διαφορά είναι πως οι προτάσεις δεν ήταν προϊόν διαπραγμάτευσης, αλλά πρόταση «take it or leave it». Βασική πρόνοια ήταν η ένωση του νησιού με την Ελλάδα με παραχώρηση 5% του εδάφους της Κύπρου στην Τουρκία, αυτή τη φορά υπό καθεστώς εκμίσθωσης για 50 έτη και με τα δικαιώματα αυτοδιοίκησης των Τουρκοκυπρίων μειωμένα. Η πρόταση, εφόσον την απέρριπτε ο Μακάριος, γίνονταν σκέψεις και εισηγήσεις να εφαρμοσθεί μετά από την εκδήλωση πραξικοπήματος και ανατροπής του Μακαρίου. [7].
Ο Τουομιόγια υπέστη εγκεφαλικό, και νέος διαμεσολαβητής του ΟΗΕ διορίστηκε ο Galo Plaza. O Παπανδρέου στην Αθήνα σκεφτόταν αν μπορούσε ή όχι να προχωρήσει σε πραξικόπημα ανατροπής του Μακαρίου. Στις 20 Αυγούστου ο Παπανδρέου έκρινε ότι μπορούσε να βασιστεί στην ελληνική μεραρχία που βρισκόταν ήδη στην Κύπρο με άδεια του ΝΑΤΟ και σε παρέμβαση των Αμερικανών για αποτροπή πιθανής επέμβασης της Τουρκίας. Με τη σύμφωνη γνώμη της αντιπολίτευσης (Παναγιώτης Κανελλόπουλος) και του Βασιλιά, πρότεινε στον Μακάριο την άμεση κήρυξη της Ένωσης χωρίς παραχωρήσεις σους Τούρκους. Ο Μακάριος απέρριψε την πρόταση
———————————
Οι ΗΠΑ φυσικά ανησυχούσαν. Είμαστε λίγο μετά την κρίση των πυραύλων της Κούβας και δεν ήθελαν μια νέα Κούβα στην Ανατολική Μεσόγειο. Θα έπαιζαν ανοιχτά το χαρτί της Τουρκίας, διότι την θεωρούσαν πιο σημαντική στρατηγικά από την Ελλάδα αλλά ο Τζόνσον ετοιμαζόταν για εκλογές και δεν ήθελε να χάσει τις ψήφους της ελληνικής ομογένειας!
Το πόση πρεμούρα είχε να κλείσει το θέμα αποδεικνύεται από το ότι έστειλε δύο φορές με απόσταση μιας μέρας το προεδρικό αεροσκάφος στην Τουρκία και στην Ελλάδα για να μεταφέρει στην Ουάσιγκτον τον Τούρκο Πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού και τον Γ. Παπανδρέου, με τις ακολουθίες τους, ώστε να συναντηθούν και να συζητήσουν απ’ ευθείας τις λεπτομέρειες του σχεδίου π.χ. την ακριβή οριοθέτηση της βάσης. Η συνάντηση ουδέποτε έγινε διότι την αρνήθηκε ο Γ. Παπανδρέου! Αν ζούσε το 1964 ο Ελευθέριος Βενιζέλος, θα άρπαζε την ευκαιρία από τα μαλλιά!!
Τέταρτον, ας κατανοήσουμε ότι στην διεθνή πολιτική δεν υπάρχουν φίλοι και αγάπες. Δεν υπάρχουν ιστορικοί δεσμοί και συναισθηματικές σάλτσες. Υπάρχουν συμφέροντα και δύναμη. Δεν υπάρχει ένα διεθνές δικαστήριο που να υποχρεώσει τον εν αδίκω ευρισκόμενο να συμμορφωθεί. Μια απόφαση των διεθνών θεσμών υπέρ σου μπορεί να μένει εσαεί ανεκτέλεστη αν ο αντίδικος είναι ισχυρός ή εκμεταλλεύεται καλύτερα τις διεθνείς ισορροπίες. Ακόμα κι αν η πολιτική σου στηρίζεται σε μια ανώτερη ηθική, θα πρέπει να έχεις τη δύναμη να μπορείς να την επιβάλεις. Κάθε «τζάμπα μαγκιά» πληρώνεται, ακριβά!
Ο Γ.Παπανδρέου, επιστρέφοντας από την Ουάσιγκτον, αφού έβγαλε έναν δεκάρικο για την περήφανη στάση της Ελλάδας (πόσες φορές τ΄ ακούσαμε…), εκμυστηρεύτηκε στους συνεργάτες του ότι «αυτά, οι μεγάλοι δεν τα συγχωρούν.Ήδη άρχισε η αντίστροφη μέτρηση της ανατροπής μου. Τελειώσαμε».Σε ένα χρόνο ήρθαν τα Ιουλιανά.
Πέμπτον, για να αντιληφθούμε ότι οι «έξω», δεν σχηματίζουν γνώμη για την ποιότητα των πολιτικών μας από τα πληρωμένα παπαγαλάκια του ελληνικού μιντιακού συστήματος και η πραγματική ιστορία απέχει πολύ από τις αγιογραφίες των πρωταγωνιστών της που μαθαίνουμε στο σχολείο. Η μελέτη των απόρρητων αρχείων της εποχής είναι αποκαλυπτική: Ο Μακάριος λέει ότι την πρόταση δεν την είχε καν διαβάσει πριν την απορρίψει!
Ο Φινλανδός μεσολαβητής του ΟΗΕ Τουομιόγια, δήλωσε ευθέως «ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος εματαίωσε την ένωσιν της Κύπρου με την Ελλάδα». Ήδη ο Μακάριος είχε αποδεχθεί α) τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου, οι οποίες απέκλειαν την ένωση, β) την εγκατάσταση τουρκικής στρατιωτικής δύναμης στο νησί, γ) το καθεστώς συνδιοίκησης με Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρο και επιπλέον, είχε παραχωρήσει δύο στρατιωτικές βάσεις και στρατιωτικές διευκολύνσεις σε διάφορα σημεία της Κύπρου στη Μ. Βρετανία!
Αλλά το σχέδιο Άτσεσον τον υποβίβαζε από εθνάρχη σε νομάρχη και τ΄απέρριψε. Ο τότε Βρετανός πρωθυπουργός σερ Ντάγκλας Χιουμ αποκαλεί τον Μακάριο «βρωμιάρη του γλυκού νερού» και ο Αμερικανός πρεσβευτής στη Λευκωσία Ουίλκινς, τον περιγράφει ως «εγκληματικά απερίσκεπτο» (criminally foolhardy). Οι Αμερικανοί, μετά την εμπειρία τους με τον Παπανδρέου τον “στολίζουν” ως έναν «φλύαρο γέρο, με λόγια του αέρα, χωρίς δύναμη να πάρει μια απόφαση ή να προσφέρει μια λύση».
Προφητικός ο Τζόνσον, αποχαιρέτησε από τον Λευκό Οίκο τον Γ. Παπανδρέου και τον Αντρέα που τον συνόδευε, λέγοντας: «Τις προηγούμενες μέρες μόλις και μετά βίας εμπόδισα τους Τούρκους από το να εισβάλλουν στην Κύπρο. Ξέρετε, κ. Παπανδρέου είναι καλύτερα να συνομιλείς πριν, παρά μετά από μια εισβολή.» Ήταν 10 χρόνια πριν το 1974…
Καλό βόλι αμίγκος
* Ο Πέτρος Ιωάννου ήταν καθηγητής και υποψ.βουλευτής
Petran61@hotmail.com