26/11/2024
Πάντα τέτοια μέρα ,θα ανάβω ένα “κεράκι” στη θύμηση τους…Ίσωs – θέλω να πιστεύω – και σε κάποια εκκλησιά τηs Λακωνικήs γήs ,τέτοια ώρα να γίνεται η σπονδή που αρμόζει κόντρα στην απολησμονιά.
-118 Σπαρτιάτες, «δεν ήταν οι 300, με τα δόρατα και τις κι ασπίδες» …”Αυτό το «αχ η καψερή η Τζιβανοπούλου…» το είχα ακούσει αρκετές φορές από το στόμα της γιαγιάς μου αλλά και της μητέρας μου όποτε κατεβαίναμε στην Σπάρτη. Μικρό παιδί ήμουν, κάτι «έπιανα» αλλά δεν καταλάβαινα ακριβώς.Το πως και γιατί το έμαθα πολύ μετά. Το σπίτι των Τζιβανόπουλων ήταν ψηλά στην οδό Μενελάου κοντά στην Μητρόπολη και γειτονιά με το πατρικό της μητέρας μου, στην «Μαρμαρένια βρύση».
Τον Οκτώβριο του 1943 οι Γερμανοί με «κουκουλοφόρους συνεργαζόμενους έλληνες» των Ταγμάτων Ασφαλείας (του Βρεττάκου), μάζεψαν –βράδυ – καμιά 500αριά «σεσημασμένα» άτομα. Ο πόλεμος φαινόταν ότι πήγαινε στο τέλος του και κάποιοι βιαζόντουσαν να ξεκαθαρίσουν την κατάσταση για την επόμενη μέρα. Τετρακόσιοι μεταφέρθηκαν σύντομα στις φυλακές της Τρίπολης.Οι δικοί τους άνθρωποι έτρεξαν, παρακάλεσαν (Γερμανούς και συνεργάτες) έδωσαν ή έταξαν (γη, σπίτια, κοσμήματα). Κάποιοι βγήκαν, για τους περισσότερους όμως η τύχη είχε ήδη καθαρογραφεί. Ανάμεσα στους κρατούμενους και τα 4 παιδιά της οικογένειας Τζιβανόπουλου: Ο Παρασκευάς, ο Γιάννης, ο Δημοσθένης και ο Σωκράτης, 16, 21, 23 και 19 χρονών αντίστοιχα.
Η μητέρα τους Ελένη ικέτευε για μερόνυχτα αλλά οι Γερμανοί της είπαν να διαλέξει ένα από τα τέσσερα παιδιά της, να το πάρει και να φύγει. Δεν το έκανε. Πως θα μπορούσε. Ποια ν’ αφήσει στο σωρό και ποιο να σώσει. Στις 26 Νοεμβρίου, 118 – στην συντριπτική πλειοψηφία – Σπαρτιάτες οδηγήθηκαν στην τοποθεσία Μονοδένδρι. Λίγο πριν την Σπάρτη.
Τέσσερα μυδράλια και εκείνοι στην μέση. Ολοι τους πατριώτες, συμπαθούντες και οργανωμένοι στην αντίσταση, στο ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ: Εμποροι, δικηγόροι, δημοσιογράφοι, γιατροί, ανθρωποι του μόχθου, επιστήμονες, υπάλληλοι, αγρότες.«Ανθός» είπε κάποιος. Κάθε σπίτι και νεκρός: συγγενής, φίλος, γείτονας.
Η Σπάρτη έβαλε μαύρα και η πληγή που άνοιξε τότε ουσιαστικά δεν έκλεισε ποτέ. Άλλη ιστορία αυτή όμως. Μέσα στους νεκρούς καμιά 20αριά αδέρφια και δυο πατεράδες, από τις οικογένειες Ανδριτσάκη, Παπαστάθη, Αλεμαγκίδη, Σταυράκου, Κεχαγιά…αλλά και τα 4 Τζιβανοπουλάκια. Ετσι τα έλεγαν.
Δυο μέρες μετά, τρία φορτηγά έφεραν στην Σπάρτη, τα «σφαχτά». Διαμελισμένα, τσουβαλιασμένα, σχεδόν γυμνά και κοκκαλωμένα από το κρύο. Ειχε χιονίσει εκείνες τις ημέρες. Τα ξεφόρτωσαν στο νεκροταφείο. Ολη η πόλη εκεί. Θρήνος, μοιρολόγια, στιγμές που δεν… Όταν κατέβαζαν τα 4 παιδιά ο πατέρας τους Δημήτρης Τζιβανόπουλος φώναζε «αυτό είναι δικό μου!» «και αυτό είναι δικό μου!», «να ο Παρασκευάς μου…» ,«..νάτος και ο Δημοσθένης…» και όλοι οι υπόλοιποι έκλαιγαν και γι’ αυτόν.
Η μητέρα δεν ήταν εκεί, είχε χάσει ήδη τα λογικά της. Είχε σαλέψει η καψερή. Στα υπόλοιπα – κάμποσα- χρόνια της ζωής της, ξεμάλλιαστη μαυροφορεμένη κυκλοφορούσε στους δρόμους της Σπάρτης. Μιλούσε, παραμιλούσε, ούρλιαζε αλλά περίμενε πάντα τα παιδιά της. Κάθε μέρα έστρωνε και ξέστρωνε τα κρεββάτια τους. Κάποιες φορές μαγείρευε και τους πήγαινε φαγητό στα μνήματα. Για τον Δημοσθένη, τον Σωκράτη, τον Παρασκευά, τον Γιάννη. Ο πέμπτος γιος της φαμίλιας, Αριστείδης είχε φύγει στο εξωτερικό. Γλύτωσε αλλά έριξε μαύρη πέτρα για να επιστρέψει λίγο πριν και την δική του αυλαία Η Ελένη Κανελιώ Τζιβανοπούλου πέθανε στα τέλη της δεκαετίας του ’60 αφού είχε φροντίσει με κάποιον τρόπο ν’ αφήσει την περιουσία της –ή ένα κομμάτι αυτής- στο Αρεταίειο Νοσοκομείο. Εκεί που υπάρχει σήμερα η πτέρυγα «Ελένη Τζιβανοπούλου».
Σχετικά λίγα έχουν γραφτεί και ειπωθεί επίσημα για το Μονοδέντρι και τους πρωταγωνιστές του: Μάρτυρες και θύτες.Για δεκαετίες…δεν υπήρξε ποτέ, μέχρι την δημαρχία του Γιώργου Σαϊνόπουλου. Αλλά αυτό είπαμε είναι μια άλλη ιστορία. Τα πιο πολλά «πέρασαν» από στόμα σε στόμα, από λόγια, αφηγήσεις και μαρτυρίες προσώπων που έζησαν και δεν ξέχασαν ποτέ το μαρτυρικό αιματόβρεχτο Μονοδέντρι. Στον παλιό δρόμο Τρίπολης – Σπάρτης, αριστερά στην λάκκα. 118 Σπαρτιάτες, «ούτε καν 300, χωρίς δόρατα και ασπίδες» όπως έγραψε ο Νότης Περγιάλης. Στις 26 Νοεμβρίου του 1943. Ανήμερα του πολιούχου της πόλης οσίου Νίκωνος και λίγες ημέρες πριν τα Καλάβρυτα.
Η σύζυγος του δικηγόρου Γιατράκου μετά την εκτέλεση όρκισε τα παιδιά της να μην αποκαλύψουν ονόματα κουκουλοφόρων (τα γνώριζε η ίδια όπως και πολλοί Σπαρτιάτες) για να μην διχάσουν την πόλη και τους ανθρώπους στην εποχή που ερχόταν. Πίστευε πως αυτό θα ήταν καλύτερο.Παρατίθεται ενα ιστορικό ντοκουμέντο από τηλεοπτικη εκπομπή σε κανάλι της Σπάρτης την δεκαετία του 90. Μεταξύ άλλων μιλάει και η κόρη του Γιατράκου, Ανίτα Γιατράκου Λούβη.
Αξίζει…
Θαhttps://youtu.be/BI_qAkr3Xo8?si=Gj4ThxvxYmcFmm19
Toυ Γιάννη Πετρίδη
Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν και ο χειρουργός ιατρός Χρήστος Καρβούνης(φωτο 2). Είχε σπουδάσει στη Γερμανία και στην κλινική του εύποροι και άποροι έβρισκαν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Ακόμα και Γερμανοί στρατιώτες.
Λίγο πριν από την εκτέλεση έφτασε γερμανός μοτοσικλετιστής ο οποίος μετέφερε ένα μήνυμα της γερμανικής διοίκησης Τρίπολης “Να μην εκτελεστεί ο Καρβούνης”. Ο Γιατρός Καρβούνης αρνήθηκε να δεχθεί χάρη, παρά τις παροτρύνσεις των συμπατριωτών του (ως άλλος Ναπολέων Σουκατζιδης) .“Ή όλοι ή κανένας”, ήταν η απάντησή του.Μπροστά στην άρνηση των γερμανών ο Καρβούνης πρότεινε, αντί γι’ αυτόν, να χαριστεί η ζωή σε έναν τουλάχιστον από τους τέσσερις αδερφούς Τζιβανόπουλου. Ο γερμανός διοικητής αρνήθηκε και πάλι και τότε ο Καρβούνης ξέσπασε: “Είστε βάρβαροι. Ντρέπομαι που σπατάλησα οκτώ χρόνια από την ζωή μου στον τόπο σας. Οκτώ χρόνια χαμένα και πεταμένα”.
Ο επικεφαλής γερμανός, εξαγριωμένος, τον χτύπησε δυνατά με το κοντάκι του όπλου. Ύστερα κροτάλισαν τα πολυβόλα. Όταν περιμάζεψαν τους 118 νεκρούς, ο Χρήστος Καρβούνης βρέθηκε με το μπράτσο σπασμένο.-Ο αρxηγόs των τοπικών ταγμάτων ασφαλείαs Λεωνίδαs Βρεττάκοs που μαζί με τους ναζί, είχε πρωτοστατήσει σε αμέτρητα εγκλήματα, όχι μόνο δεν διώχθηκε μετά την απελευθέρωση αλλά εξελέγη και βουλευτής με το Κόμμα Ελευθεροφρόνων (που είχε ιδρύσει ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς) το 1946 και με το Λαϊκό Κόμμα το 1950.
Στην 4η φωτογραφία, το έγγραφο διαταγής εκτέλεσης των Τζιβανοπουλων από τον Λεωνίδα Βρεττάκο (πατέρας του Δημήτρη Βρεττάκου, βουλευτή της Ν. Δ. και μετέπειτα του Στεφανοπούλου και διευθυντή του Ιδρύματος Βασ. Παύλου). Είναι θαμμένος στο Α’ Νεκροταφείο (αλίμονο) … -Η Μανιατισσα ποιητής Βούλα Δαμιανάκου τίμησε την μνήμη του γιατρού Καρβούνη με το παρακάτω ποίημα.
Γιατρός Καρβούνης
Στο Μονοδένδρι, τι κακό, αντάρα, ποδοβολητό.Ίσκιωσε μαύρο το βουνό,μυρίζει ο αγέρας φονικό. Φέραν καμιά διακοσαριά Σπάρτη και γύρω τα χωριά αγκαλιά στούς όλους μαζίνα τους σκοτώσουν την αυγή. Έχετε γεια κι ώρες καλές, δίνει ο φονιάς τις προσταγές, πάνω στην ύστερη στιγμή φτάνει γραφή του διοικητή: Να βγάλουν απ’ το σκοτωμό τον κυρ Καρβούνη, το γιατρό που γιάτρευε όλον το λαό στη Σπάρτη, στον Ταΰγετο.Τον βγάζουνε, του λεν να πάει. Αυτός γυρίζει και κοιτάει. Βλέπει τους φίλους τσούρμο εκεί βουβά να λεν ώρα καλή. Γυρίζει ευτύς στη θέση του μ’ αστραφτερή την όψη.
– Φεύγα γιατρέ, φεύγα γιατρέ.– Φεύγα, τον σπρώχνουν, αδελφέ, γλίτωσε, ζήσε όσο μπορείς, φτάνουμε για το Χάρο εμείς.
– Παιδιά, δεν το χωράει η καρδιάνα χωριστώ απ’ τη συντροφιά δεν το χωράει ο νους μου πώςνα φύγω αφού ’φτασα ως εδώ,μπορώ να βλέπω εγώ το φως, χαμένοι σεις, εγώ να ζω. Θα μείνω εδώ με σας μαζί στο θάνατο όπως στη ζωή.
Ενάντια στην Απολησμονιά…Τιμώντας τη μνήμη τους…
αλιευμένο από: Βασίλη Λάμπογλου
